Στον αντίποδα του προβληματισμού του Σφουντούρη, ο φιλόσοφος Χρήστος Μαλεβίτσης, ο οποίος μάλιστα υπήρξε και μεταφραστής του Χάιντεγκερ με τη γνωστή εθνικοσοσιαλιστική διαδρομή, δεν διστάζει να μιλήσει για ειδικά «γερμανική κτηνωδία», ισχυριζόμενος ότι «το κακό που διέπραξαν οι Γερμανοί στο Δίστομο δείχνει πως ορισμένοι λαοί φέρουν μέσα τους σατανικές δυνάμεις ολέθρου».
Επηρεασμένος προφανώς από την πολιτική συγκυρία της εποχής (ήταν τα πενηντάχρονα από τη σφαγή και ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία), ο Μαλεβίτσης έφτανε να υιοθετήσει μια καθαρά φυλετιστική ερμηνεία, δικαιώνοντας έτσι άθελά του τη θεωρία εκείνων που υποτίθεται ότι κεραυνοβολούσε. Από άλλη πολιτική αφετηρία στο ίδιο συμπέρασμα είχε φτάσει και ο Ασημάκης Πανσέληνος στην πρώτη επέτειο της σφαγής: «Η ιδιοσυγκρασία των λαών καθόρισε το μέτρο της χτηνωδίας. Μπορεί να λέει κανείς πως η Γερμανία είναι θύμα του Χίτλερ, αλλά πρέπει να πει πως κι ο Χίτλερ από μια άποψη είναι …θύμα της Γερμανίας! Δηλαδή της ιδιότητάς του ως Γερμανού» (περ. Ελεύθερα Γράμματα, τχ. 6, 16.6.1945). Βέβαια ο Πανσέληνος έχει τη δικαιολογία ότι τα έγραφε αυτά κάτω από την επίδραση της πολύ πρόσφατης βιωμένης δραματικής εμπειρίας της γερμανικής κατοχής.
Εχουν προταθεί και άλλες ερμηνείες για την αγριότητα της σφαγής και βέβαια έχει επισημανθεί και το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη (Ιούνιος 1944) η Γερμανία υποχωρούσε σε όλα τα μέτωπα και είχε παντού σκληρύνει τη στάση της, προκειμένου να εξασφαλίσει την κατατρομοκράτηση των τοπικών πληθυσμών και την απομόνωση των κινημάτων αντίστασης.
Δεν έχουν λείψει και οι προσπάθειες ενοχοποίησης των κινημάτων αντίστασης, στη γραμμή που ακολουθούν όλοι οι αναθεωρητές ιστορικοί, επιδιώκοντας να αποδώσουν τα άγρια αντίποινα των γερμανικών στρατευμάτων στην ύπαρξη αντίστασης.
Το επιχείρησε και πρόσφατα μία χρυσαυγίτισσα υποψήφια που κατάγεται από την περιοχή και θέλησε να αποδώσει στους… κομμουνιστές τη σφαγή: «Οι κομμουνιστές όχι μόνο επιδίωξαν τη σφαγή, αλλά είναι εκείνοι που την προκάλεσαν», θα πει πριν από τις περιφερειακές εκλογές του 2014.
Η υποψήφια ακολουθούσε βέβαια τη γραμμή του Αρχηγού της Χρυσής Αυγής, ο οποίος στο βιβλίο που έγραψε για να υμνήσει τον Χίτλερ και το Τρίτο Ράιχ αποδίδει κι αυτός τη σφαγή στα Καλάβρυτα και το Δίστομο στους… κομμουνιστές: «Από τα μέσα του 1943 άρχισαν οι μαζικές εκτελέσεις αμάχων και αθώων από τους Γερμανούς σε Καλάβρυτα, Δίστομο και άλλα χωριά της Ελλάδος.
Βεβαίως για τα τραγικά αυτά γεγονότα μεγάλη ευθύνη φέρουν και οι κομμουνιστές, που δημιουργούσαν επίτηδες επεισόδια και μάλιστα κοντά σε περιοχές που ήσαν εχθρικές προς αυτούς με σκοπό να προκαλέσουν αντίποινα και να δημιουργήσουν ευμενές κλίμα για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Αυτό τουλάχιστον δηλώνουν και καταγγέλλουν πολλά από τα θύματα των Γερμανών». Και μη φανταστεί κανείς ότι το βιβλίο αυτό ανήκει στα «νεανικά αμαρτήματα» του Μιχαλολιάκου.
Ο ίδιος το επανεξέδωσε το 2012 και το πουλάει σήμερα από τον επίσημο ιστότοπο της οργάνωσης (Ν.Γ. Μιχαλολιάκος, «Από τις στάχτες του Βερολίνου στην Παγκοσμιοποίηση», β’ έκδοση, Αθήνα 2012).
Φυσικά αυτή η δικαιολογία ισοδυναμεί με την υιοθέτηση της προπαγάνδας των δυνάμεων κατοχής, την οποία δεν τόλμησε να υιοθετήσει ούτε ο δωσίλογος πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης, ο οποίος για τα μάτια του κόσμου προέβη ακόμα και σε διάβημα στον στρατηγό Σιμάνα, δύο βδομάδες μετά τη σφαγή. Αλλά και οι ίδιες οι δυνάμεις κατοχής διέταξαν έρευνα για την αγριότητα της σφαγής.
Μπορεί η έρευνα να κατέληξε στο αρχείο -όπως συνέβαινε κατά κανόνα σε ανάλογες περιπτώσεις- αλλά η πρωτοβουλία ήταν ενδεικτική για το γεγονός ότι ακόμα και σε συνθήκες κατοχής προκλήθηκε πανελλήνιος σάλος από τη σφαγή. Υποχρεώθηκε, μάλιστα, η δωσιλογική κυβέρνηση να δημοσιεύσει στον Τύπο σχετική ανακοίνωση, έναν ολόκληρο μήνα αργότερα, στην οποία αναφέρεται ότι δεν συνέβη τίποτα: «Κομμουνισταί δημοκόποι διέδωσαν την φήμην ότι εις το ειρηνικόν χωρίον Δίστομον πλέον των 1.000 ανδρών, γυναικών και παιδιών (!) κατεσφάγησαν με κτηνώδη τρόπον υπό μιας γερμανικής στρατιωτικής μονάδος».
Κατά την ανακοίνωση «μία γερμανική μονάς εβλήθη έμπροσθεν του χωρίου Διστόμου και απώλεσε λόγω της ανάνδρου επιθέσεως της ΕΑΜ [sic] αριθμόν τινά εις νεκρούς και τραυματίας.
Εν συνεχεία ανελήφθη ο αγών εναντίον των συμμοριτών, οι οποίοι είχον οχυρωθεί μέσα εις το Δίστομον, με όλα τα υπάρχοντα μέσα. Κατόπιν της χρησιμοποιήσεως των βαρέων γερμανικών όπλων εκυριεύθη εξ εφόδου το Δίστομον, η φωλεά αύτη της συμμορίας. Ηριθμήθησαν περί τους 250 νεκροί συμμορίται. Ο θάνατος αριθμού τινός γυναικών και παιδιών υπήρξεν αναπόφευκτος, κατόπιν της χρησιμοποιήσεως των βαρέων όπλων» (εφ. «Ακρόπολις», 9.7.1944).
Επανερχόμαστε στο βασανιστικό ερώτημα: γιατί τόση βία; Πρόκειται για μια τυχαία ακρότητα, όπως αυτές που συναντάμε σε κάθε πόλεμο; Η απάντηση είναι αρνητική. Πρέπει να θυμηθούμε ότι το Δίστομο δεν ήταν μόνο του.
Είναι γνωστό ότι την ίδια ακριβώς μέρα, στις 10 Ιουνίου 1944, οργανώθηκε στη Γαλλία, στο χωριό Οραντούρ σιρ Γκλαν, μια παρόμοια σφαγή, με θύματα 642 αμάχους. Και ακριβώς δύο χρόνια νωρίτερα, στις 10 Ιουνίου 1942, είχαμε τη σφαγή στο Λίντιτσε κοντά στην Πράγα, με 173 νεκρούς.
Η ομοιότητα της αγριότητας που επιδείχθηκε στις τρεις περιπτώσεις έχει οδηγήσει ακόμα και σε αδελφοποίηση των τριών πόλεων (Δίστομο, Οραντούρ, Λίντιτσε), αλλά αποδεικνύει και το γεγονός ότι δεν πρόκειται για εξαιρέσεις ούτε για ακραίες πρωτοβουλίες κατώτερων αξιωματικών.
Ο μελετητής του ναζιστικού ηθικού κανόνα Μπέρελ Λανγκ έχει παραθέσει τέσσερις άλλες περιπτώσεις ακραίας βίας που διατάχθηκαν από τους ναζί, χωρίς να δικαιολογείται το εύρος τους από καμιά σκοπιμότητα στρατιωτικής φύσης, ενώ δεν είχαν ούτε καν έμμεση σχέση με το πιο ακραίο έγκλημα του ναζιστικού καθεστώτος, την οργανωμένη και συστηματική εξόντωση των 6 εκατομμυρίων Εβραίων.
Ηταν το «Πρόγραμμα Τ-4», το οποίο άρχισε να εφαρμόζεται ήδη το 1939, με στόχο το Gnadestod («χαριστικός θάνατος») ατόμων που «δεν άξιζε να ζουν», στα οποία περιλαμβάνονταν παιδιά και ενήλικες με προβλήματα πνευματικής ή σωματικής υγείας.
Αλλο παράδειγμα ήταν η γνωστή σφαγή της Κεφαλονιάς (24.9.1944), δηλαδή η εκτέλεση περίπου 5.000 Ιταλών αξιωματικών και στρατιωτικών μετά την παράδοσή τους! Στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνεται το Kommandobefehl, η διαταγή δηλαδή του Χίτλερ στις 18 Οκτωβρίου 1941 να εκτελούνται οι άνδρες των συμμαχικών ειδικών δυνάμεων που συλλαμβάνονταν σε κατεχόμενη περιοχή, παρά το γεγονός ότι έφεραν στολή.
Αναφέρεται, τέλος, η αντιμετώπιση των Ρώσων αιχμαλώτων πολέμου (5 εκατομμύρια), για τους οποίους μεθοδεύτηκε η θανάτωση σε ποσοστό που υπολογίζεται από 40 έως 60%.
Δεν μπορεί να προβληθεί καμιά σοβαρή ερμηνεία για όλα αυτά τα εγκλήματα, παρά μόνο η ίδια η ναζιστική κοσμοαντίληψη, η οποία στηρίζεται κυρίως στη φυλετική θεωρία. Αυτό που ξεχωρίζει τον εθνικοσοσιαλισμό (τότε και τώρα) όχι μόνο από το σύνολο των λεγόμενων «ολοκληρωτικών» καθεστώτων αλλά ακόμα και από τον ιταλικό φασισμό είναι η οργανωμένη διάκριση μεταξύ ανθρώπινων όντων και η διαβάθμιση των φυλών.
Η φανατική αυτή πεποίθηση οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η εξόντωση των κατώτερων «όντων» είναι όχι μόνο αποδεκτή (όπως η θανάτωση ζώων), αλλά και ευκταία, εφόσον αποτελεί προϋπόθεση για την «καθαρότητα» της ανώτερης φυλής.
Είναι γεγονός ότι η εγκληματική δράση των γερμανικών στρατιωτικών μονάδων έφτασε στο απόγειό της όταν κηρύχθηκε ο «ολοκληρωτικός πόλεμος» στις αρχές του 1943 και ενισχυόταν όσο η παγκόσμια σύγκρουση οδηγούνταν στο τέλος της. Και τότε τα εγκλήματα έγιναν κι αυτά εργαλεία προπαγάνδας του καθεστώτος. «Οσο για μας», έγραφε ο Γκέμπελς τον Νοέμβριο του 1943, «έχουμε κάψει τις γέφυρες πίσω μας. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω και δεν το θέλουμε πια. Θα μείνουμε στην ιστορία είτε ως οι μεγαλύτεροι πολιτικοί όλων των εποχών είτε ως οι μεγαλύτεροι εγκληματίες».
Ο ιστορικός Πίτερ Φρίτσε εξηγεί: «Εμφανιζόμενοι ως εγκληματίες οι εθνικοσοσιαλιστές στόχευαν να ενδυναμώσουν το φρόνημα του γερμανικού λαού μέσω της γνώσης του εγκλήματος. Προέκριναν την οικειότητα της συνενοχής, όχι την απόσταση της άγνοιας».
Ο Φρίτσε αναφέρεται στη «λυσσαλέα βία» που ήταν εξαρχής -δηλαδή πριν από τον πόλεμο- «συνυφασμένη με το γεγονός ότι οι ναζί αναγνώριζαν μόνο Volkskameraden, συντρόφους του λαού, και Volksfeinde, εχθρούς του λαού, τους οποίους υπέβαλλαν σε ηθελημένα και προσχεδιασμένα μαρτύρια».
Ειδικά στην Ελλάδα, η εγκληματική βία, όπως και στη Γιουγκοσλαβία και νωρίτερα στην ΕΣΣΔ, στηρίχτηκε στην πεποίθηση ότι οι πληθυσμοί αυτών των περιοχών («Σλάβοι της Ανατολής» και «Βαλκάνιοι») υπάγονταν στους «υπανθρώπους», οπότε η ειδική μεταχείρισή τους ήταν ανεκτή και επιβεβλημένη. Αυτή είναι και η εξήγηση που ακόμα και μεταξύ σφαγών υπάρχει κάποια διαφορετική συμπεριφορά.
Το διαπιστώνει με πικρή ειρωνεία ο Σωτήρης Πατατζής στα «Ματωμένα χρόνια» ήδη από το 1946, συγκρίνοντας το Δίστομο με το Οραντούρ: «Ητανε δυο εγκλήματα ταυτόχρονα σχεδόν που ωστόσο διαφέρανε πολύ και στον τρόπο εκτέλεσης και στην “τεχνική” τους. Στο Οραντούρ το έγκλημα ήταν “ευρωπαϊκό”, ραφιναρισμένο, υψηλής ποιότητας: οι άντρες ντουφεκίζονται με τάξη, δέκα-δέκα, πολύ τυπικά, με το καθιερωμένο “Αχτουνγκ-Φόυερ” του εκτελεστικού αποσπάσματος.
Και οι γυναίκες κλείνονται στην εκκλησία όπου τοποθετείται διακριτικά, μ’ ευγένεια σχεδόν, μια φορητή συσκευή που εκπέμπει θανατηφόρα αέρια –η “τελευταία λέξη” της επιστήμης του εγκλήματος. […] Εδώ όμως, στο Δίστομο, το έγκλημα έχει μιαν ανυπόφορη οσμή ζούγκλας».
Η «ελληνικότητα» των ναζί
Επανερχόμαστε στο κοινό σύμβολο που συνδέει τους σφαγείς του Διστόμου με τη Χρυσή Αυγή, τον ρούνο Wolfsangel. Σε κάποια συνέντευξή του ο Μιχαλολιάκος ρωτήθηκε για την επιλογή αυτή. Ο επίδοξος Ελληνας Φίρερ είχε έτοιμη την απάντηση: «Είναι το αρχαίο “Ξ” της γραμμικής γραφής Β. Είναι το μοναδικό γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου που δεν υπάρχει σε καμία γλώσσα του κόσμου. Είναι σύμβολο ελληνικότητας».
Βέβαια, ως γνωστόν, η Γραμμική Β περιλαμβάνει 89 συλλαβογράμματα, που αναπαριστούν συλλαβές με φωνητική αξία και περί τα 260 ιδεογράμματα (ή λογογράμματα), που αποδίδουν έννοιες. Ο ισχυρισμός του Αρχηγού είναι προσχηματικός. Το σήμα της οργάνωσης δεν έχει καμιά σχέση με «ελληνικότητα».
Αλλωστε στα περιοδικά της ναζιστικής οργάνωσης υπάρχει πλήρης ομολογία για την πραγματική σημασία του εμβλήματός τους: «Τον περασμένο αιώνα έγινε ευρεία χρήση των ρουνικών συμβόλων από τον Ναζιστικό Μυστικισμό και κυρίως από τα Waffen SS, τα οποία σε πολλές μεραρχίες τους είχαν για εμβλήματα ρούνους. Το όλο εγχείρημα του Μυστικισμού στο Τρίτο Ράιχ το είχε αναλάβει ο Karl Maria Wiligut (ψευδώνυμο) ο οποίος πέραν των άλλων είχε συλλέξει όλες τις ρούνες με τις βαθύτερες έννοιες και νοήματά τους σε ένα βιβλίο. Μετά τον πόλεμο οι ρούνοι χρησιμοποιήθηκαν από διάφορα εθνικοσοσιαλιστικά κινήματα λευκών αγωνιστών σε όλο τον κόσμο, δηλώνοντας έτσι καθαρά τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους και αντλώντας δύναμη από τα ιδιαίτερα αυτά σύμβολα. Ανάμεσα σε αυτά τα κινήματα μην ξεχνάμε ότι υπήρξε και η Χρυσή Αυγή η οποία στα πρώτα της χρόνια (ακόμα και σήμερα) χρησιμοποίησε το Wolfsangel (λυκοπαγίδα) το οποίο θα δούμε και στη συνέχεια» (Πάνος Ηλιόπουλος, «Ρούνες, Αρχέγονη μυστική δύναμη», περ. Αντεπίθεση, τχ. 30, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2007).
Ολα αυτά δηλαδή τα περί γράμματος «Ξ» και Γραμμικής Β ήταν παραμύθια του Μιχαλολιάκου για αφελείς. Ο αρθρογράφος της οργάνωσης εξηγεί: «To Wolfsangel, το “δικό” μας, [σ.σ. ναι, έτσι το λέει, το “δικό μας”] δεν υπάρχει επίσημα σε κανένα από τα 3 ρουνικά αλφάβητα γιατί είναι πολύ πρόσφατο. Αναπαριστά μια παγίδα για λύκους που την χρησιμοποιούσαν οι αγρότες τα παλαιότερα χρόνια για να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις τους. Στη θρυλική 2η SS-Panzer-Division “Das Reich” χρησιμοποιήθηκε γι’ αυτό της το συμβολισμό. Κάποιοι στον συμβολισμό της βλέπουν τις δύο όψεις του λύκου (ζωντανού-νεκρού) και κατ’ επέκταση της ίδιας μας της φύσης. Εκτός από την Χρυσή Αυγή έχει χρησιμοποιηθεί από πολλά κινήματα σε όλη την μεταπολεμική Ευρώπη».
Ο χρυσαυγίτης αρθρογράφος έχει δίκιο. Το φαινόμενο δεν είναι βέβαια ελληνικό. Οι ρούνοι αποτελούν αγαπημένο σύμβολο του εθνικοσοσιαλιστικού ρεύματος σ’ όλο τον κόσμο, ενώ το σήμα που επέλεξε η Χρυσή Αυγή, ο ρούνος Wolfsangel, είναι απαγορευμένο στη Γερμανία ως ισοδύναμο με τη σβάστικα. Το ίδιο σύμβολο χρησιμοποιεί και η νεοναζιστική οργάνωση Aryan Nations στις ΗΠΑ.
Οσο για τη «θρυλική» 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων των SS «Das Reich», που τόσο πολύ θαυμάζει η Χρυσή Αυγή, είναι εκείνη που βαρύνεται με τη σφαγή στο Οραντούρ σιρ Γκλαν.
Με άλλα λόγια, η Χρυσή Αυγή όχι μόνο υιοθετεί συνειδητά το έμβλημα των δύο μεραρχιών των Waffen SS (2 και 4) που φέρουν το Wolfsangel, αλλά δεν διστάζει και να το διαλαλεί. Για ποιο λόγο; Μα είναι ακριβώς η ναζιστική ιδεολογία εκείνη που οδήγησε την ηγεσία της ναζιστικής οργάνωσης να προχωρήσει στα εγκλήματα που της καταλογίζονται στο βαρύ κατηγορητήριο του Συμβουλίου Εφετών.
Είναι αυτή που εξηγεί για ποιο λόγο η εγκληματική βία δεν υπήρξε για τη Χρυσή Αυγή απλό μέσο επιβολής αλλά το ίδιο το πολιτικό μήνυμά της. Αυτός είναι ο λόγος που ο Μιχαλολιάκος σε ομιλίες του μιλούσε για «μαχαιροβγάλτες» συναγωνιστές του, ενώ η Ελένη Ζαρούλια αναφερόταν μέσα στη Βουλή σε «υπανθρώπους», εννοώντας τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, και ο Ηλίας Κασιδιάρης καλούσε τους κατοίκους του Ασπρόπυργου να διώξουν τα «ανθρώπινα σκουπίδια», εννοώντας τους Ρομά της περιοχής.
Το Δίστομο, για τη Χρυσή Αυγή, δεν είναι παρά ένα ακόμα δείγμα της μεγαλοσύνης της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Και όταν προχωρούσε τα δικά της εγκλήματα στις γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά, πίστευε ότι ακολουθούσε τα χνάρια της «θρυλικής» μεραρχίας των Waffen SS, εκείνης που σκόρπισε τον θάνατο στο Δίστομο και την Κλεισούρα.
Διαβάστε:
► Γιώργος Χ. Θεοχάρης (επιμ.)
«Δίστομο. 10 Ιουνίου 1944. Το Ολοκαύτωμα»
(εκδ. Σύγχρονη Εκφραση, Αθήνα 2009)
► Αργύρης Σφουντούρης
«Πενθώ για τη Γερμανία. Το παράδειγμα του Διστόμου»
(εκδ. Βεργίνα, Αθήνα 2015)
► Καίτη Μανωλοπούλου
«Ο αθέριστος Ιούνης. Δίστομο 1944)
(εκδ. Βεργίνα, Αθήνα 2013)
► Berel Lang
«The nazi as criminal»
(στο «Post-Holocaust. Interpretation, Misinterpretation and the Claims of History»,
Indiana University Press, 2005)
► Πήτερ Φρίτσε
«Ζωή και θάνατος στο Τρίτο Ράιχ»
(εκδ. Θύραθεν, Αθήνα 2013)
► Enzo Traverso
«Οι ρίζες της ναζιστικής βίας»
(Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2013)
► Eberhard Rondholz
«Blutspur in Hellas. Die lange verdrängten deutschen Kriegsverbrechen im besetzten
Griechenland 1941-1944»
(H.D. Blume, C. Lienau [επιμ.], «Choregia, Münstersche Griechenland-
Studien 10, Μίνστερ 2012)
Δείτε:
► «Ενα τραγούδι για τον Αργύρη», του Στέφαν Χάουπτ (2006)
Η σφαγή του Διστόμου και η προσπάθεια δικαίωσης των θυμάτων μέσα από τις προσπάθειες στην Ελλάδα και τη Γερμανία του Αργύρη Σφουντούρη, ο οποίος έζησε την τραγωδία σε ηλικία τεσσάρων ετών. Η ταινία θα προβληθεί σε αθηναϊκές αίθουσες στις 11 Ιουνίου.