Αν ψάχνει κάποιος αφορμή για να γελάσει, ειδικά σήμερα μέσα στις συνθήκες της κρίσης και της εξαθλίωσης που φέρνουν οι μνημονιακές πολιτικές, δεν έχει παρά να διαβάσει τις ανακοινώσεις του Υπουργού Εσωτερικών Γιάννη Μιχελάκη, καθώς και του ΠΑΣΟΚ, ότι η κυβέρνηση οφείλει να νομοθετήσει την κατάργηση του δικαιώματος δημοτικής ψήφου των επί μακρόν διαμενόντων μεταναστών και των ομογενών συμπολιτών μας, προκείμενου να σεβαστεί τη “νομιμότητα”, εξαιτίας της απόφασης 460/2013 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας…

Η καταργηση της συγκεκριμένης πρόβλεψης του ν. 3838/2010 (γνωστού ως “νόμου Ραγκούση”), μαζί με την ακύρωση του δικαιώματος στην ιθαγένεια για τα παιδιά που ζουν και μεγαλώνουν στην Ελλάδα, είναι μια προκλητική αντιδημοκρατική μεθόδευση για την οποία συνεργάστηκε όλο το ακροδεξιό τόξο της πολιτικής ζωής. Η ολοκλήρωση της μεθόδευσης ήταν ζήτημα χρόνου: αυτό που αποτελεί ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι το κόμμα που ψήφισε τη συγκεκριμένη νομοθετική μεταρρύθμιση (το ΠΑΣΟΚ) είναι αυτό που θα την καταργήσει, μετατρεπόμενο πλέον και επίσημα σε συνιστώσα του ακροδεξιού τόξου του οποίου προϊσταται η κυβέρνηση Σαμαρά.

Εκτός της θεσμοθέτησης νέου τρόπου κτήσης της ιθαγένειας, ο νόμος 3838/2010 προέβλεπε ακόμα το δικαίωμα του εκλέγειν και (περιορισμένα) του εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές για μετανάστες που έχουν το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος, ευθυγραμμίζοντας έτσι το ελληνικό νομικό σύστημα με τη γενικότερη ευρωπαϊκή και διεθνή τάση να απονέμονται πολιτικά δικαιώματα σε νόμιμους μετανάστες καταρχάς στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Η πρόβλεψη αυτή ήταν εξαρχής πολύ δειλή, μιας και λίγοι μόνον από τους νόμιμους μετανάστες που διαμένουν για χρόνια στην Ελλάδα διαθέτουν τη συγκεκριμένη κάρτα, εξ ού και ο αριθμός όσων δηλώθηκαν και συμμετείχαν στις δημοτικές εκλογές (παρά τις υστερικές κραυγές της Δεξιάς) ήταν περιορισμένος.

Είναι γνωστό ότι ο συγκεκριμένος νόμος κατέπεσε κάτω από μια συνδυασμένη καμπάνια των κομμάτων της δεξιάς, με τη συνδρομή των κρατικών μηχανισμών. Ο ηγέτης της τότε αντιπολίτευσης Αντώνης Σαμαράς είχε προαναγγείλει την κατάργηση του νόμου μόλις η ΝΔ θα ερχόταν στην κυβέρνηση. Το ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη προανήγγειλε την προσφυγή στο ΣτΕ από “κινήσεις πολιτών”. Το “συμβόλαιο” εκτέλεσε ένας φασίστας δικηγόρος (τώρα επιστημονικός συνεργατης βουλευτή της Χρυσής Αυγής). Η απόφαση 350/2011 του Δ΄Τμήματος του ΣτΕ προδιέθεσε για τον επερχόμενο χαρακτηρισμό του νόμου ως αντισυνταγματικού, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με την υπ’ αριθμ. 460/2013 απόφαση της Ολομέλειας, που δημοσιεύτηκε στις 04/02/2013 (για μια περαιτέρω ανάλυση, βλέπε εδώ).

Στο μεταξύ, η νομιμότητα (για την οποία τώρα δήθεν κόπτονται ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) βιάστηκε με τον βαναυσότερο τρόπο: αν και μη-δημοσιευμένη, η φήμη έκδοσης της απόφασης ήταν αρκετή για το πάγωμα της εφαρμογής του νόμου! Με μια εγκύκλιο, που απέστειλε στις 15/11/2012 ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Χαράλαμπος Αθανασίου (δυόμισυ μήνες πριν τη δημοσίευση της απόφασης), οι κρατικές υπηρεσίες έπαψαν να εφαρμόζουν ψηφισμένο και εν ισχύ νόμο του ελληνικού κοινοβουλίου. Και τώρα ο Μιχελάκης έρχεται να ολοκληρώσει την κατάργηση του νόμου 3838/2010, πάντα με γνώμονα την τήρηση της “νομιμότητας”…

Ο δικαστικός ακτιβισμός της πλειοψηφίας του ΣτΕ

Το σκεπτικό της πλειοψηφίας του ΣτΕ για την αντισυνταγματικότητα της ψήφου των μεταναστών είναι κατά βάση αυτό: ο “λαός” είναι ενιαίος και αδιαίρετος, οπότε δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με τον χαρακτήρα της εκλογικής διαδικασίας (για το Κοινοβούλιο, τις περιφέρειες, τους δήμους, κλπ). Οπότε, η σύνθεση του λαού προσδιορίζεται αξιωματικά από το σύνολο όσων έχουν την ελληνική ιθαγένεια, οι οποίοι αποτελούν και το εκλογικό σώμα. Κάθε άλλη πρόβλεψη, που διευρύνει τη σύνθεση του εκλογικού σώματος, είναι αντισυνταγματική. Με το σκεπτικό αυτό, η πλειοψηφία του ΣτΕ κρίνει άκυρες τις προβλέψεις για δικαίωμα ψήφου στους ομογενείς και επί μακρόν διαμένοντες μετανάστες στις δημοτικές εκλογές (όχι όμως και για τους πολίτες χωρών της ΕΕ, αφού στην περίπτωση αυτή υπερισχύει η ευρωπαϊκή νομοθεσία…).

Όπως ορθά σημειώνει η μειοψηφία του ΣτΕ, το σκεπτικό της πλειοψηφίας αγνοεί τόσο το γράμμα του συνταγματικού κειμένου όσο και το πνεύμα και τον σκοπό των δύο τελευταίων αναθεωρητικών του συντάγματος κοινοβουλευτικών διαδικασιών. Όσον αφορά το γράμμα του νόμου, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: στο άρθρο 102 παρ. 2 για την εκλογή αντιπροσώπων στους ΟΤΑ, αναφέρεται ρητά ότι “οι αρχές τους εκλέγονται με καθολική και μυστική ψηφοφορία, όπως νόμος ορίζει”, παραπέμποντας έτσι τη σύνθεση του εκλογικού σώματος των ΟΤΑ στον κοινό νομοθέτη και αποφεύγοντας τη στενότερη διατύπωση του άρθρου 51 παρ. 3 για τις εθνικές εκλογές (“οι βουλευτές εκλέγονται… από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα όπως νόμος ορίζει”).

Εκεί όμως που αποκαλύπτεται η πολιτική διάσταση της απόφασης του ΣτΕ είναι όταν ανατρέξει κανείς στα κοινοβουλευτικά πρακτικά των δύο τελευταίων συνταγματικών αναθεωρήσεων, όπου δεν αφήνεται ούτε η ελάχιστη αμφιβολία για το ποιός ήταν ο σκοπός του νομοθέτη. Έτσι, με την αναθεώρηση του 2001, προστέθηκε στο άρθρο 102 παρ. 2 του Συντάγματος η φράση “όπως νόμος ορίζει”, με ρητή στόχευση “την δυνατότητα συμμετοχής των αλλοδαπών στις δημοτικές εκλογές”. Και κατά την αναθεώρηση του 2007, η μεταρρύθμιση αυτή συμφωνήθηκε ως γενόμενη από όλες τις πτέρυγες του Κοινοβουλίου, με αφορμή πρόταση 50 βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας, οι οποίοι ζητούσαν την ρητή αναφορά στο άρθρο 102 της δυνατότητας “διεύρυνσης του εκλογικού δικαιώματος και στους νόμιμα εργαζόμενους αλλοδαπούς στη χώρα μας”.

Ο τότε Υπουργός Εσωτερικών Προκόπης Παυλόπουλος δήλωσε χαρακτηριστικά, απαντώντας στους 50 βουλευτές του κόμματός του γιατί η τροποποίηση δεν είναι αναγκαία: “ο λόγος για τον οποίο… δεν χρειάζεται να μπει στο Σύνταγμα, δεν είναι γιατί δεν είναι σωστές οι προτάσεις. Αλλά τα θέματα των μεταναστών και σε ό,τι αφορά τη μεταναστευτική πολιτική και σε ό,τι αφορά το δικαίωμα ψήφου… δεν εμποδίζονται από καμιά διάταξη του Συντάγματος. Αν τα προσθέταμε, θα βάζαμε κάτι παραπάνω στο Σύνταγμα που δεν το χρειάζεται… Για το θέμα της ψήφου, μας εμπόδισε και εμποδίζει τίποτα να δώσουμε ψήφο στους μετανάστες; Και θα το κάνουμε μέσω του καθεστώτος των επί μακρόν διαμενόντων, εκεί που συνταγματικώς είναι επιτρεπτό και είναι για τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές…”. Την ίδια τοποθέτηση έκαναν και τα υπόλοιπα κόμματα, οπότε αμφιβολία για τη βούληση του νομοθέτη δεν υπάρχει. Για λόγους ιστορικής ακρίβειας, να θυμίσουμε εδώ ότι εισηγητής της πλειοψηφίας το 2001 ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ενώ στα ονόματα των βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας που πρότειναν τη ρητή συμπερίληψη της δυνατότητας διεύρυνσης του εκλογικού σώματος στους μετανάστες περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων αυτό του νυν κυβερνητικού εκπροσώπου Συμεών Κεδίκογλου (όλα τα ονόματα στη φωτογραφία).

(Οι σελίδες από το βιβλίο: Πρακτικά των Συνεδριάσεων και Έκθεση της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος, Αθήνα 2007,  Βουλή των Ελλήνων, Τμήμα Εκδόσεων)

Η πλειοψηφία του Συμβουλίου της Επικρατείας, με την απόφαση που εξέδωσε, υπερέβη το θεσμικό της καθήκον. Αντί να κρίνει επί της συνταγματικότητας ή μη ενός νομοθετικού κειμένου, αποφάσισε να υφαρπάξει το νομοθετικό έργο από την νομοθετική εξουσία και να το θέσει στη σφαίρα της δικαστικής. Για να το πούμε κωδικά: με την 460/2013 το ΣτΕ δεν δίκασε, αλλά νομοθέτησε. Η ενέργεια αυτή του ΣτΕ υπήρξε ένας “δικαστικός ακτιβισμός”, για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο που χρησιμοποιείται συχνά στις ΗΠΑ και σε χώρες με κατοχυρωμένα Ανώτατα Συνταγματικά Δικαστήρια των οποίων οι αποφάσεις κάποιες φορές υπερβαίνουν τη σφαίρα της δικαστικής ευθύνης τους και αποφασίζουν να “κάνουν πολιτική”. Αυτή η εξέλιξη ωστόσο καμία σχέση δεν έχει με τη νομιμότητα: γι’ αυτό και οι παροτρύνσεις προς τα κόμματα του Κοινοβουλίου να ψηφίσουν την τροπολογία Μιχελάκη που ακυρώνει και επίσημα τις διατάξεις του ν. 3838/2010, λόγω ύπαρξης της απόφασης του ΣτΕ, δεν έχουν καμία σχέση με τη νομιμότητα.

Στην περίπτωσή μας, η υπεράσπιση όχι μόνο της δικαιοσύνης (της ανάγκης να διαθέτουν πολιτικά δικαιώματα άνθρωποι που επί μακρόν ζουν, εργάζονται και φορολογούνται στην Ελλάδα) αλλά και της νομιμότητας (της υποχρέωσης της δικαστικής εξουσίας να σέβεται τη δημοκρατικα εκπεφρασμένη θέληση της πλειοψηφίας να ορίζει τα σύνορα της πολιτείας, μια πλειοψηφία που στην περίπτωσή μας εκφράστηκε ρητά τρεις φορές, το 2001, το 2007 και το 2010) επιτάσσει την καταψήφιση της τροπολογίας του Υπουργού Εσωτερικών και την εκ νέου νομοθέτηση διατάξεων που θα δίνουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα σε ανθρώπους που ζουν και εργάζονται επί μακρόν στη χώρα. Κάθε άλλη επιλογή νομιμοποιεί παράνομες και αντιδημοκρατικές πρακτικές, θα αποτελέσει δε επίκίνδυνο προηγούμενο για κάθε δημοκρατικό εγχείρημα που θα επιχειρήσει βαθύτερες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Η αφαίρεση των λιγοστών πολιτικών δικαιωμάτων των μεταναστών είναι μια δοκιμή για την καταπάτηση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων όλων μας.

(Κείμενο: Θανάσης Καμπαγιάννης)